Ένα ταξίδι στην ιστορία της σχολικής ζωής και εκπαίδευσης στην Ελλάδα, σε μουσείο στην Πλάκα

Μια νέα σχολική χρονιά ξεκινά σήμερα για χιλιάδες μαθητές σε όλη την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει νέα βιβλία, νέα σχολικά είδη, ίσως ακόμη κι ένας νέος «μοντέρνος» δάσκαλος που θα καλωσορίσει τους μαθητές με ένα τραγούδι από λάπτοπ... Αυτά σήμερα. Για το πώς ήταν η κατάσταση για τους μαθητές χρόνια πριν, μπορεί κανείς να μάθει αν επισκεφθεί το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού στην Πλάκα. Στεγάζεται σε ένα πανέμορφο διατηρητέο κτίριο του 19ου αιώνα στην οδό Τριπόδων. Σκοπός του είναι η διάσωση και η έρευνα του σχολικού υλικού. Το Μουσείο, που άρχισε να λειτουργεί το 2015, τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και είναι μέλος του Δικτύου Μουσείων και Πολιτιστικών Φορέων Ιστορικού Κέντρου Αθηνών.
Ξεναγός μας η πρόεδρος του Μουσείου, Ευαγγελία Κανταρτζή, που μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με βοηθούς τον Μίμη και την Άννα, ήρωες του αναγνωστικού του Κώστα Γραμματόπουλου. Σύμφωνα με την κ. Κανταρτζή, «οι ήρωες αυτοί είναι η Αλίκη Βουγιουκλάκη των σχολικών αναγνωστικών», τους γνωρίζουν όλα τα παιδιά. Ζωντανεύουν μέσα από τις σελίδες και κάνουν μαζί μας ένα διαδραστικό ταξίδι στο χρόνο ανακαλύπτοντας την ιστορία του σχολείου των περασμένων δεκαετιών.
Σχολική αίθουσα
Η σχολική αίθουσα με τα ξύλινα θρανία - όταν υπήρχε σχολείο και δεν ήταν ερείπια λόγω των πολέμων - ένα παλιό κουδούνι, οι τοίχοι καλυμμένοι με χάρτες μυθολογίας, γεωγραφίας...
Τα παιδιά κάθονται στα θρανία και μέσα από αφηγήσεις, προβολές, αποσπάσματα από ταινίες και παιχνίδια, γνωρίζουν την κτιριακή υποδομή των σχολείων της μεταπολεμικής εποχής, τη χρησιμότητα συγκεκριμένων εκθεμάτων για παράδειγμα της ξυλόσομπας, αγγίζουν και ανοίγουν παλιές σάκες και σχολικό υλικό, βλέπουν την πλάκα με το κοντύλι και όπως διηγείται η κ Κανταρτζή φωνάζουν «τάμπλετ, τάμπλετ», κρατούν μια πένα με μελάνι, το μπλοκ ιχνογραφίας, ξεφυλλίζουν τετράδια καλλιγραφίας, παρατηρούν μια μαθητική ποδιά, το μαθητικό πηλίκιο. Τους κάνουν εντύπωση οι τιμωρίες, όχι μόνο η βέργα αλλά και τα καρυδότσουφλα που έριχνε ο δάσκαλος στο πάτωμα για να γονατίσει πάνω τους άτακτος μαθητής και να συνετιστεί... Σήμερα, οι μικροί επισκέπτες τα βλέπουν όλα αυτά σαν παιχνίδι. «Βρήκαμε, επίσης, σε βιβλίο που εκδόθηκε το 1827 και πιθανότατα μπήκε ως αναγνωστικό σε σχολική τάξη κοντά στο 1900, μια σελίδα - τιμωρία, όπου ο μαθητής είχε γράψει 200 φορές «άλλη φορά θα φορώ καπέλο» , καθώς τα αγόρια ήταν υποχρεωμένα να φορούν το μαθητικό πηλίκιο.
Σχολικό βιβλίο. Μία έκδοση του 17ου αιώνα με τους Μύθους του Αισώπου, την οποία κοσμούν 35 γκραβούρες είναι ένα από τα πιο σημαντικά αποκτήματα του Μουσείου, «πολύ πλούσια και ακριβή έκδοση για την εποχή που πιθανότατα διδασκόταν σε σχολεία την περίοδο του ελληνικού διαφωτισμού».
Τα πιο παλιά αλφαβητάρια που φιλοξενεί το Μουσείο είναι του 18ου αιώνα, μικρά, ασπρόμαυρα 16σέλιδα. Από τα πιο σημαντικά, είναι αυτά της μεταρρύθμισης του 1917, οπότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφασίζει για πρώτη φορά να διδαχθεί η δημοτική γλώσσα, ανάμεσά τους το αναγνωστικό «Τα ψηλά βουνά» και το αλφαβητάρι με τον ήλιο «τα οποία γνωρίζουν τα παιδιά έως σήμερα γιατί χρησιμοποιούντα ως εξωσχολικά βιβλία». Κάθε αλλαγή εξουσίας φέρνει αλλαγές στα σχολικά βιβλία. Για παράδειγμα τα Μεταξικά αναγνωστικά, στο εξώφυλλο, οι φαλαγγίτες, στο εσωτερικό, κείμενα της 4ης Αυγούστου.
Από τα νεότερα αναγνωστικά, τα πιο γνωστά είναι του Κώστα Γραμματόπουλου. Όπως τονίζει η κ. Κανταρτζή «μια σειρά αναγνωστικών που δημιουργήθηκαν γύρω στο '50 είναι εικονογραφημένα από πολύ γνωστούς καλλιτέχνες, Μοντεσάντου, Τάσσος, Θετταλός, Βασιλείου, Αστεριάδης. Ήταν πολύ σημαντική περίοδος για την εικονογράφηση του σχολικού και παιδικού βιβλίου». Το μουσείο φιλοξενεί επίσης σπάνια αναγνωστικά, ανάμεσά τους είναι δύο που διδάχθηκαν οι μαθητές στα μουσουλμανικά σχολεία πριν από περίπου 70 χρόνια. Υπάρχουν, εξάλλου, αναγνωστικά απ' όλο τον κόσμο, γερμανικά (πρώην ανατολική και δυτική Γερμανία), από Ιταλία, Ισπανία, πρώην Σοβιετική Ένωση, Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία, Σαουδική Αραβία.
Τα περισσότερα βιβλία είναι αγορασμένα σε δημοπρασίες στο εξωτερικό, όπως στην Κωνσταντινούπολη, ενώ έχει αγοραστεί και αναγνωστικό στη Σμύρνη από την περίοδο πριν την καταστροφή που έχει πάνω το όνομα του μαθητή.

ΠΗΓΗ: