Οι στιλιστικές επιλογές των Ελλήνων είχαν πάντα
σχέση με τις εξουσίες που τους κυβερνούσαν. Κάποτε φορούσαν φέσια,
ανατολίτικες βράκες, βαλκανικές φουστανέλες (ο Τσαρούχης θεωρούσε ότι
προέρχονται από την Ινδία…) και με την έλευση του 20ου αιώνα «φράγκικα»
κουστούμια. Σταδιακά, μετά τη δεκαετία του ΄70 πέρασαν στο «επιμελώς
ατημέλητο» αμερικάνικο, με τα τζιν και τις επιγραφές στα μπλουζάκια.
Στις παραπάνω ενδυματολογικές διαθέσεις δεν είναι κυρίαρχη η πολιτική αλλά η πολιτιστική εξουσία. Αυτή δηλαδή που δημιουργεί κουλτούρες και ομογενοποιεί τον χαρακτήρα ενός λαού. Όταν, όμως, η πολιτική μπλέκεται με τη λαϊκή ταυτότητα, τα πράγματα γίνονται μάλλον επικίνδυνα. Στη μεταπολίτευση έχουμε δύο παραδείγματα: Το ένα είναι τα ζιβάγκο του Α. Παπανδρέου και το άλλο η «επανάσταση» της γραβάτας του ΣΥΡΙΖΑ. Τα αποτελέσματα της πρώτης περίπτωσης μας είναι ήδη γνωστά… και αναμένουμε της δεύτερης!
Το ιστορικό, όμως, σημείο που θα έπρεπε να προβληματίζει έντονα τον νεοελληνικό πολιτισμό, είναι η περίφημη ρήση του Μεγάλου Δούκα Νοταρά «Καλύτερα το τουρκικό φακιόλι παρά η παπική τιάρα», όταν μαινόταν η διαμάχη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» στο Βυζάντιο και ο Μωάμεθ ο Β΄ πολιορκούσε την Πόλη.
Και τότε και τώρα, ζούμε, τηρουμένων των αναλογιών, παρόμοιες καταστάσεις. Ανάμεσα σε δύο κόσμους δεν ξέρουμε τι να «φορέσουμε». Από τη μία, τα ανοιχτά πουκάμισα μας δίνουν αέρα Ανατολής κι από την άλλη οι γραβάτες μάς «πνίγουν» ευρωπαϊκά! Οι αμερικανιές και τα σκισμένα τζιν είναι άλλη φάση, διεθνισμού και νεοπλουτισμού. Όσο για το ντύσιμο «λέτσος» είναι μια «αριστερή» λούμπεν επιλογή που δείχνει την απόλυτη ρήξη με όλο το σύμπαν!
Ζούμε, λοιπόν, τον εσωτερικό διχασμό μας, μέσα από ένα δίπολο «ψυχαναλυτικής ασυμμετρίας». Κι αυτό γιατί ο Νοταράς δεν ήθελε να φορέσει «τιάρα»! Έτσι, εξασφάλισε ορθόδοξη πρωτοκαθεδρία με τούρκικο φακιόλι και «περήφανους» υποταγμένους Ρωμιούς, στην Ανατολή. Για 400 χρόνια ένα «ευλογημένο» φακιόλι βύθισε στο σκοτάδι όλα τα Βαλκάνια γιατί δεν ήθελε ο Νοταράς να του πάρουν την εξουσία οι Φράγκοι. Και επειδή οι Τούρκοι τον είχαν αφέντη, «μεσίτη» και «προαγωγό» σε κάθε πόλη και χωριό των «υπηκόων» του για τέσσερις αιώνες!
Έτσι και τώρα. Οι «φύλαρχοι» (θρησκευτικοί και πολιτικοί) που κράτησαν τη νεοελληνική κοινωνία στην καθυστέρηση, εδώ και δεκαετίες, είναι έτοιμοι να σκίσουν και πάλι τις ευρωπαϊκές «γραβάτες» για να μη χάσουν τα «φακιόλια» που τους κληροδότησαν οι «οθωμανικές εκκλησίες». Είναι έτοιμοι να διογκώσουν ακόμα περισσότερο τα φαντάσματα της Δύσης για να κρατήσουν μέσα στο μαντρί τα φοβισμένα και άβουλα «πρόβατα». Οι μεν τάζουν φονταμενταλισμό και οι δε κρατισμό. Οι μεν είναι έτοιμοι, αν χρειαστεί, να μοιράσουν «ευλογημένα» μαχαίρια (αντί για στυλό…) στις Εκκλησίες και οι δε «μολότοφ» στις πλατείες. Φτάνει μόνο να μην μας βάλουν «γραβάτα» οι Ευρωπαίοι και χάσουμε το «φακιόλι».
Και τι σύμπτωση! Και τότε και τώρα, οι σπουδαίοι Έλληνες φεύγουν στη Δύση. Άδειασε η Πόλη από τα φωτεινά μυαλά της εποχής που έφυγαν στην Ιταλία και συμμετείχαν στην Αναγέννηση. Χάθηκαν μέσα στους «Φράγκους» τα γονίδια των Ελλήνων που θα μπορούσαν να ξεκινήσουν τον Διαφωτισμό από ην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη ή την Αθήνα. Όπως και σήμερα, που οι συμπολίτες μας δραπετεύουν από τους «τεκέδες» του ελληνικού κράτους για να πρωταγωνιστήσουν σε πανεπιστήμια, εργαστήρια, γραφεία εταιριών και σε οτιδήποτε δίνει δημιουργία στον άνθρωπο και στον πολιτισμό.
Αλλά και η στάση των Ευρωπαίων ούτε καλή είναι ούτε κακή. Αδιάφορη, στην πραγματικότητα, για το πολιτισμικό μας μέλλον. Κι αν ήταν άλλη η γεωγραφική μας θέση στον κόσμο, θα είχαμε από αιώνες χαθεί. Σαν εκείνο το κρατίδιο της Κομμαγηνής που λέει ο Σεφέρης.
Μόνο ένα καλό «timing» θα μας σώσει. Μια μοιραία σύμπτωση μέσα στον χρόνο που θα βρεθεί ένας πραγματικός «Έλληνας» από μας κι ένας σπουδαίος «Ευρωπαίος» από τους άλλους ν' απλώσουν τα χέρια και να σπάσουν με μια γροθιά το άθλιο ελληνικό κράτος.
Μια ζωή τρωγόμαστε με τα «ρούχα» μας. Μια με φακιόλια, μια με γραβάτες.
«Πάλι τα ίδια και τα ίδια θα μου πεις φίλε.
Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.
Ίσως και να ‘θελε να μείνει βασιλιάς ανθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάμεις που κανείς δεν αγοράζει…»
(Γιώργος Σεφέρης, «Τελευταίος Σταθμός», Cava dei Tirreni, 5 Οκτωβρίου ’44)
Στις παραπάνω ενδυματολογικές διαθέσεις δεν είναι κυρίαρχη η πολιτική αλλά η πολιτιστική εξουσία. Αυτή δηλαδή που δημιουργεί κουλτούρες και ομογενοποιεί τον χαρακτήρα ενός λαού. Όταν, όμως, η πολιτική μπλέκεται με τη λαϊκή ταυτότητα, τα πράγματα γίνονται μάλλον επικίνδυνα. Στη μεταπολίτευση έχουμε δύο παραδείγματα: Το ένα είναι τα ζιβάγκο του Α. Παπανδρέου και το άλλο η «επανάσταση» της γραβάτας του ΣΥΡΙΖΑ. Τα αποτελέσματα της πρώτης περίπτωσης μας είναι ήδη γνωστά… και αναμένουμε της δεύτερης!
Το ιστορικό, όμως, σημείο που θα έπρεπε να προβληματίζει έντονα τον νεοελληνικό πολιτισμό, είναι η περίφημη ρήση του Μεγάλου Δούκα Νοταρά «Καλύτερα το τουρκικό φακιόλι παρά η παπική τιάρα», όταν μαινόταν η διαμάχη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» στο Βυζάντιο και ο Μωάμεθ ο Β΄ πολιορκούσε την Πόλη.
Και τότε και τώρα, ζούμε, τηρουμένων των αναλογιών, παρόμοιες καταστάσεις. Ανάμεσα σε δύο κόσμους δεν ξέρουμε τι να «φορέσουμε». Από τη μία, τα ανοιχτά πουκάμισα μας δίνουν αέρα Ανατολής κι από την άλλη οι γραβάτες μάς «πνίγουν» ευρωπαϊκά! Οι αμερικανιές και τα σκισμένα τζιν είναι άλλη φάση, διεθνισμού και νεοπλουτισμού. Όσο για το ντύσιμο «λέτσος» είναι μια «αριστερή» λούμπεν επιλογή που δείχνει την απόλυτη ρήξη με όλο το σύμπαν!
Ζούμε, λοιπόν, τον εσωτερικό διχασμό μας, μέσα από ένα δίπολο «ψυχαναλυτικής ασυμμετρίας». Κι αυτό γιατί ο Νοταράς δεν ήθελε να φορέσει «τιάρα»! Έτσι, εξασφάλισε ορθόδοξη πρωτοκαθεδρία με τούρκικο φακιόλι και «περήφανους» υποταγμένους Ρωμιούς, στην Ανατολή. Για 400 χρόνια ένα «ευλογημένο» φακιόλι βύθισε στο σκοτάδι όλα τα Βαλκάνια γιατί δεν ήθελε ο Νοταράς να του πάρουν την εξουσία οι Φράγκοι. Και επειδή οι Τούρκοι τον είχαν αφέντη, «μεσίτη» και «προαγωγό» σε κάθε πόλη και χωριό των «υπηκόων» του για τέσσερις αιώνες!
Έτσι και τώρα. Οι «φύλαρχοι» (θρησκευτικοί και πολιτικοί) που κράτησαν τη νεοελληνική κοινωνία στην καθυστέρηση, εδώ και δεκαετίες, είναι έτοιμοι να σκίσουν και πάλι τις ευρωπαϊκές «γραβάτες» για να μη χάσουν τα «φακιόλια» που τους κληροδότησαν οι «οθωμανικές εκκλησίες». Είναι έτοιμοι να διογκώσουν ακόμα περισσότερο τα φαντάσματα της Δύσης για να κρατήσουν μέσα στο μαντρί τα φοβισμένα και άβουλα «πρόβατα». Οι μεν τάζουν φονταμενταλισμό και οι δε κρατισμό. Οι μεν είναι έτοιμοι, αν χρειαστεί, να μοιράσουν «ευλογημένα» μαχαίρια (αντί για στυλό…) στις Εκκλησίες και οι δε «μολότοφ» στις πλατείες. Φτάνει μόνο να μην μας βάλουν «γραβάτα» οι Ευρωπαίοι και χάσουμε το «φακιόλι».
Και τι σύμπτωση! Και τότε και τώρα, οι σπουδαίοι Έλληνες φεύγουν στη Δύση. Άδειασε η Πόλη από τα φωτεινά μυαλά της εποχής που έφυγαν στην Ιταλία και συμμετείχαν στην Αναγέννηση. Χάθηκαν μέσα στους «Φράγκους» τα γονίδια των Ελλήνων που θα μπορούσαν να ξεκινήσουν τον Διαφωτισμό από ην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη ή την Αθήνα. Όπως και σήμερα, που οι συμπολίτες μας δραπετεύουν από τους «τεκέδες» του ελληνικού κράτους για να πρωταγωνιστήσουν σε πανεπιστήμια, εργαστήρια, γραφεία εταιριών και σε οτιδήποτε δίνει δημιουργία στον άνθρωπο και στον πολιτισμό.
Αλλά και η στάση των Ευρωπαίων ούτε καλή είναι ούτε κακή. Αδιάφορη, στην πραγματικότητα, για το πολιτισμικό μας μέλλον. Κι αν ήταν άλλη η γεωγραφική μας θέση στον κόσμο, θα είχαμε από αιώνες χαθεί. Σαν εκείνο το κρατίδιο της Κομμαγηνής που λέει ο Σεφέρης.
Μόνο ένα καλό «timing» θα μας σώσει. Μια μοιραία σύμπτωση μέσα στον χρόνο που θα βρεθεί ένας πραγματικός «Έλληνας» από μας κι ένας σπουδαίος «Ευρωπαίος» από τους άλλους ν' απλώσουν τα χέρια και να σπάσουν με μια γροθιά το άθλιο ελληνικό κράτος.
Μια ζωή τρωγόμαστε με τα «ρούχα» μας. Μια με φακιόλια, μια με γραβάτες.
«Πάλι τα ίδια και τα ίδια θα μου πεις φίλε.
Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.
Ίσως και να ‘θελε να μείνει βασιλιάς ανθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάμεις που κανείς δεν αγοράζει…»
(Γιώργος Σεφέρης, «Τελευταίος Σταθμός», Cava dei Tirreni, 5 Οκτωβρίου ’44)
ΠΗΓΗ: 
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου