Banks of the Seine with the Pont de Clichy, Vincent van Gogh, 1887
Του Νίκου Τσούλια
Την κατηγορούν όσοι δεν την έχουν
στοιχειωδώς κατανοήσει ούτε και προφανώς κατακτήσει. Την επικρίνουν
κάποιοι άλλοι σφόδρα για πράγματα που δεν ισχυρίζεται. Κατηγορείται η
βασική κοσμοθεωρία της, ο ορθολογισμός, ακόμα και για εγκλήματα κατά της
ανθρωπότητας, όταν αυτά είναι απόρροια ακριβώς των ρευμάτων στα οποία
αντιτίθεται σφόδρα ο ορθολογισμός.
Για ποια μιλάμε;
Για τη λογική, που είναι η
μεγάλη κατάκτηση του ανθρώπινου είδους, που μας απομάκρυνε δια παντός
από τη ζωική καταγωγή μας και που είναι το μόνο πεδίο που μας δίνει την
προοπτική να κατακτήσουμε το βασίλειο του πνεύματος και να ανοίξουμε
δρόμους για την πραγματική ιστορία του ανθρώπου, την ιστορία της αγάπης,
της δικαιοσύνης, της ισότητας, της ελευθερίας.
Αλλά ποια είναι η ουσία της λογικής; Η
δυνατότητα να αποκωδικοποιεί, να εκλογικεύει και να μετασχηματίζει την
πραγματικότητα, να ερμηνεύει με τη δύναμή της τα φυσικά φαινόμενα και
τις κοινωνικές διεργασίες, να εξυφαίνει την ίδια την πορεία της
ανθρωπότητας και να αναζητεί όλο και πιο νέους δρόμους στους ορίζοντες
της προόδου. Η λογική είναι η υλική έκφραση της συνείδησης, ο ουσιώδης
πυρήνας της σκέψης μας, το βασικό πεδίο επικοινωνίας και συνεννόησής
μας. Το πρώτο σκίρτημα του ορθού λόγου – όταν αναδύθηκε από τους
φιλοσόφους της αρχαίας Αθήνας για να εξηγήσουν την ανατολή και την
κίνηση του Ήλιου ως ένα φυσικό φαινόμενο και όχι ως μια θεϊκή ενέργεια –
σήμανε με τον πιο συμβολικό τρόπο τη μεγάλη περιπέτεια του πνεύματος
του ανθρώπου όχι μόνο για την ερμηνεία του Φύσης αλλά και για τη
δημιουργία του Κόσμου και τον σχεδιασμό της ζωής και του πολιτισμού.
Κατηγορείται για την περιθωριοποίηση του
συναισθήματος, όταν είναι γνωστό ότι η λογική δεν μπορεί να υπάρξει
χωρίς το συναίσθημα και αντιστρόφως, ότι λογική και συναίσθημα είναι ένα
ενιαίο όλον με τις δύο αξεχώριστες δίκην νομίσματος όψεις. Η λογική
είναι η μόνη που μπορεί να εκλογικεύσει τις ακρότητες του συναισθήματος,
που συνήθως οδηγούν σε απαξίωση του ίδιου του ανθρώπου αλλά και η ίδια
εμπλουτίζεται και ανανεώνεται μέσα από την ευρύτητα και τον πλούτο των
απέραντων ευαισθησιών του συναισθήματος. Οι αποφάσεις στη ζωή μας είναι
απόρροια της συλλειτουργίας και των δύο αξεχώριστων πλευρών και κάθε
φορά είναι η σύσταση του μίγματος λογικής και συναισθήματος, που
θα βαραίνει προς τη μια ή την άλλη πλευρά ανάλογα με το είδος της
απόφασης, με την ψυχική μας κατάσταση, με την ευρύτητα των αντιλήψεων
και των πεποιθήσεών μας, με το συγκείμενο, επιμέρους ή γενικό.
Απορρίπτεται η ιδέα της κοινής λογικής, με τη
μομφή ότι δεν μπορεί να υπάρξει μια ενιαία μορφή λογικής, αφού – εκτός
των άλλων – κάτι τέτοιο θα σήμαινε ισοπέδωση της αυτονομίας μας και
επομένως υπονόμευση της ανεξαρτησίας της οντότητάς μας. Αλλά η έκφραση
«κοινή λογική» δεν έχει αυτό το περιεχόμενο και δεν ευθύνεται η ιδέα της
λογικής, αν έχει διαστρεβλωθεί το πραγματικό της περιεχόμενο. Είναι σαν
να κατηγορούμε την ιδέα και το όραμα του κομμουνισμού και του
σοσιαλισμού με βάση τα εγκλήματα του Στάλιν! Η λογική είναι ένας τρόπος
σκέψης με άπειρες επιμέρους δυνατότητες, μια κουλτούρα που ενισχύει την
ατομικότητά μας και την προσωπικότητά μας μέσα από τη δοκιμασία του
διαλόγου και που διευκολύνει τη συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων και τη
δημιουργία κάθε κοινότητας και κάθε πολιτισμού.
Σπάνια μετανιώνει ένας άνθρωπος, όταν σκέπτεται
λογικά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι όταν βρισκόμαστε
ενώπιον μιας σημαντικής απόφασης, σκεπτόμαστε ξανά και ξανά όλες τις
πτυχές της και προσπαθούμε με τη δύναμη του ορθού λόγου να σταθμίσουμε
όλες τις όψεις του προβλήματος και να προοικονομήσουμε ακόμα και το
μέλλον. Ο Τζον Ντιούι, ο μεγάλος Αμερικάνος παιδαγωγός, έλεγε πολύ σοφά
ότι «η ευτυχία του ανθρώπου εξαρτάται από τη δυνατότητά του να σκέπτεται λογικά» και επιπλέον ότι «είναι δύσκολο να σκεπτόμαστε λογικά σε κάθε στιγμή της ζωής μας»
και γι’ αυτό έχουμε τυφλές συγκρούσεις και άγονες αντιπαραθέσεις, που
ακυρώνουν ή υπονομεύουν και τις δύο αντιτιθέμενες πλευρές.
Η μεγάλη δοκιμασία της λογικής είναι στις
αρχαίες τραγωδίες και γενικότερα στην τραγικότητα της ίδιας της ζωής,
εκεί που εμφανίζονται να δρουν δυνάμεις υπεράνω του ανθρώπου, αλλά παρ’
όλα αυτά στη λογική καταφεύγουμε για να εκλογικεύσουμε – στο βαθμό που
είναι πάντα κατορθωτό – το υπερφυσικό και το ανεξήγητο. Όλος ο
πολιτισμός μας και μάλιστα το πιο φωτεινό του μέρος του δεν είναι
απόρροια του ορθολογισμού μας; Η επιστήμη (πρωτίστως), η φιλοσοφία, η
τέχνη (δευτερευόντως) αλλά και η ίδια η ποιότητα της σημερινής ζωής δεν
είναι γεννήματα της λογικής μας και της συσχετισμένης μαζί με αυτή
ανεξαρτησίας του πνεύματός μας;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου