Του Νίκου Τσούλια
Και ενώ για το παρελθόν και για το παρόν έχουμε
μια στοιχειώδη γνώση των πραγμάτων, για το μέλλον δεν έχουμε την ίδια
εικόνα. Μπορούμε λοιπόν να ισχυριστούμε και εξ αυτού του στοιχείου ότι ο
περίφημος τριμερισμός του χρόνου δεν έχει απόλυτη ισχύ, αφού τα μέρη
του είναι μεταξύ τους διαφοροποιημένα ως προς την σύστασή τους και δεν
έχουν την ίδια πρόσληψη από τη σκέψη του ανθρώπου.
Τι είναι μέλλον; Μπορεί να προσδιοριστεί ή και
να σχεδιαστεί; Είναι ανεξάρτητο ή συναρτάται από εμάς και σε ποιο βαθμό;
Και έχουν σημασία μεγάλη οι προσεγγίσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, γιατί
ζούμε ταυτόχρονα παρελθόν, παρόν και μέλλον και μάλιστα ετεροβαρώς με το
μυαλό μας κυρίως στο μέλλον, μακρινό ή κοντινό. Ανακατεύουμε τις τρεις
όψεις του χρόνου, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε την
πραγματικότητα και να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας με δημιουργικό τρόπο
μέσα στον κόσμο. Η φαντασία, η μνήμη, η ονειροπόληση, ο σχεδιασμός, ο
ορθολογισμός και ο στοχασμός – που αναφέρονται στις τρεις όψεις του
χρόνου – είναι πάντα ένα μείγμα για να αποκτήσουμε γνώσεις, για να
δημιουργήσουμε γεγονότα που φέρουν τη δική μας σφραγίδα.
Φυσικά κανένας μας δεν θα ήθελε ποτέ να έχει
πλήρη γνώση του μέλλοντος· άλλωστε σε μια τέτοια περίπτωση το μέλλον δεν
θα ήταν μέλλον όπως έχει προσδιοριστεί. Επιπλέον, κανένας μας δεν θα
ήθελε ποτέ να είναι το μέλλον εντελώς άγνωστο και απροσέγγιστο στη δική
μας θέληση. Αλλά και κανένας μας δεν θα ήθελε να σχεδιάζεται το μέλλον
απόλυτα από τον εαυτό μας χωρίς να υπάρχουν απρόβλεπτοι παράγοντες και
εξωγενείς μεταβλητές, γιατί τότε το μέλλον δεν θα ήταν τίποτα άλλο από
ένα ισοπεδωμένο παρόν χωρίς νόημα και αξία.
Κατόπιν αυτών των συλλογισμών, θεωρώ ότι το
μέλλον είναι η μεγάλη και η συνεχής πρόκληση σε κάθε άνθρωπο, γιατί εκεί
είναι κυρίως στραμμένη η ίδια η ζωή μας. Η ανάδυση της συνείδησης στο
ανθρώπινο είδος έφερε και την έννοια του μέλλοντος και την οργάνωση της
ζωής κυρίως με βάση αυτό. Αποδεικτικό στοιχείο είναι η διαμόρφωση της
θεσμικής εκπαίδευσης σε κάθε κοινωνία και σε κάθε πολιτισμό. Η
εκπαίδευση ναι μεν μεταβιβάζει τα στοιχεία του παρελθόντος και του
παρόντος αλλά κατ’ ουσία έχει το βλέμμα της και τον σκοπό της στο
μέλλον. Η εκπαίδευση είναι η πιο οργανωμένη απάντηση του ανθρώπου
απέναντι στο μέλλον.
Το μέλλον σχεδιάζεται σε σημαντικό βαθμό από τον
πολιτισμό, από την κοινωνία, από τον άνθρωπο σε κάθε φάση της ιστορίας.
Η διαρκής έρευνα στην επιστήμη, στην τέχνη, στη φιλοσοφία, στην
τεχνολογία συνδέεται με την αγωνιώδη απόπειρά μας να ρίξουμε όλο και
περισσότερες γέφυρες στο αύριο. Η ίδια η συγκρότηση της πολιτικής – ως
το πιο γενικό πεδίο δράσης μας – αποσκοπεί στην ανάδειξη ενός καλύτερου
μέλλοντος. Οι επενδύσεις και το ασφαλιστικό σύστημα, για παράδειγμα,
κάθε χώρας συνδέονται με τη θεμελίωση μιας μελλοντικής εξέλιξης των
πραγμάτων. Οι κοινωνίες έχουν ουσιαστική προοπτική μόνο αν το κύριο
μέλημά τους έχει ως πεδίο αναφοράς την επόμενη ημέρα.
Αλλά και στο προσωπικό επίπεδο, όλη η αγωνία μας
είναι στραμμένη προς το μέλλον. Το ένα τρίτο σχεδόν της ζωής μας – της
σχολικής και της πανεπιστημιακής (και ακόμα πέραν αυτής) φάσης –
διαμορφώνεται κυρίως στη μελλοντική μας εξέλιξη μέσα από τη συστηματική
και συνεχή καλλιέργεια των γνώσεών μας και των δεξιοτήτων μας. Οι
μεγάλες αποφάσεις της ζωής μας, η επιλογή μόνιμου συντρόφου και του
επαγγέλματός μας, οι σημαντικές οικονομικές επιδιώξεις, η προαγωγή των
κοινωνικών σχέσεων, η συμμετοχή μας σε διάφορες μορφές συλλογικότητας
κλπ, έχουν στραμμένο το βλέμμα τους προς το διαρκές μέλλον.
Πώς όμως δημιουργούμε εκείνο το μέλλον που θα
είναι ευνοϊκότερο σε εμάς και θα περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερα
προσωπικά μας στοιχεία; Η επίμονη προσπάθειά μας για την καλλιέργεια
της κριτικής σκέψης και του ορθολογισμού μας, η συνεχής και συστηματική
προαγωγή της γνώσης, η απόκτηση όλο και πιο νέων προσόντων, η εμπειρία
και η αξιολόγηση των εκάστοτε προηγούμενων επιλογών μας αποτελούν βασικά
πεδία τα οποία συνεργούν στη δημιουργία του δικού μας μέλλοντος. Γιατί
αποτελούν τα βασικά εργαλεία για να παίρνουμε τις πιο σωστές αποφάσεις
και να διαμορφώνουμε όλο και πιο νέες ευκαιρίες για τη διαρκή ανέλιξή
μας.
Όμως το πιο βασικό στοιχείο είναι άλλο. Είναι η
διαμόρφωση χρηστού χαρακτήρα, ανθρωπιστικού συστήματος αξιών, κουλτούρας
αγώνα, σεβασμού και αγάπης. Όσο και αν φαίνεται αντιφατικό για τις
σημερινές παρακμιακές εποχές του καταναλωτισμού και της
εμπορευματοποίησης, του ανταγωνισμού και της μισαλλοδοξίας, είναι αυτά
τα στοιχεία που τελικά δίνουν νόημα και αξία στην ίδια τη ζωή μας. Ας
σκεφτούμε γιατί.. Προς τούτο, ας έχουμε υπόψη μας μια πολύ σημαντική
αναφορά του Ηράκλειτου ότι «ἦθος ἀνθρῴπω δαίμων» (δαίμων για τον άνθρωπο
δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του).
*Ο Νίκος Τσούλιας είναι πρώην πρόεδρος της ΟΛΜΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου