Σίντος Στέφανος

Του Νίκου Τσούλια*

      Κατηγορούσαμε και κατηγορούμε τους νέους και τις νέες για λεξιπενία, για προσκόλληση σε ένα όλο και πιο φτωχό λεξιλόγιο και επ’ αυτού στήνουμε ολόκληρη «διακήρυξη» γλωσσικού και ηθικού χαρακτήρα. Θεωρούσαμε και θεωρούμε ότι η ευθύνη βαραίνει με έναν απόλυτα μεταφυσικό τρόπο τη νεολαία, χωρίς να προϋπάρχουν ούτε καν ψήγματα γλωσσικής / πνευματικής εκπτώχευσης…

      Ποτέ δεν μπήκαμε στον κόπο όμως να

ερμηνεύσουμε τη βαθύτερη αιτία αυτής της εξέλιξης και να προσεγγίσουμε το όλο σχήμα της γλωσσικής μας μετεξέλιξης. Δεν αναρωτηθήκαμε μήπως η ενοχή βαραίνει κάποιους «άλλους» δηλαδή τους εαυτούς μας. Αλλά πώς να φτάσουμε τη συζήτηση στην αφεντιά μας όταν μας λείπει εντελώς εκείνη η κουλτούρα που θα εμπεριείχε τα πιο βασικά της στοιχεία, όπως η αυτοκριτική, η άρτια ορθολογική σκέψη και κυρίως η αυτογνωσία;

      Είναι φυσικό και αναγκαίο η εξέλιξη στη γλώσσα, αφού αυτή εκφράζει το πολιτισμικό και το ιστορικό γίγνεσθαι κάθε εποχής. Η ίδια η πορεία ενός λαού στο ατέλειωτο ταξίδι του χρόνου είναι εν πολλοίς ταξίδι της γλώσσας. Μέσα απ’ αυτό μορφοποιούνται οι ανάγκες και οι προτεραιότητες, οι σχεδιασμοί και τα όνειρα της κοινωνίας. Άλλες λέξεις μεταπλάθουν τη σημασία τους, άλλες μένουν σταθερές και αναλλοίωτες, άλλες χάνονται με έναν ξαφνικό τρόπο σαν να πέφτουν σε γκρεμό, άλλες περιθωριοποιούνται γεωγραφικά ή κοινωνικά, άλλες μετεξελίσσονται, άλλες εμφανίζονται ως «μετανάστες» του διαδικτύου ή της γεωγραφίας από άλλους λαούς και χώρες και άλλες γεννιούνται για να εκφράσουν καινούργια ρεύματα σκέψης.

      Είναι όμορφο το ταξίδι της γλώσσας και όποιος μπορεί να το κατανοεί και να το ερμηνεύει κατακτά και το βάθος της ίδιας της εξέλιξης ενός λαού, αφού δεν υπάρχει ασφαλέστερος τρόπος απ’ αυτόν. Ωστόσο, η εξέλιξη της γλώσσας δεν είναι ένα αθώο ταξίδεμα. Εμπεριέχει συγκρούσεις και αντιθέσεις, που απορρέουν και από το κοινωνικό πεδίο και από το πολιτικό στερέωμα και από τις γενικότερες τεχνολογικές κυρίως εξελίξεις. Η κάθε μορφής εξουσία, τα αυταρχικά και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, η πολιτική δημαγωγία και η κομματική ξύλινη γλώσσα δεν αλλάζουν απλά και μόνο κάποιες συστάδες συνώνυμων λέξεων αλλά έτι περαιτέρω τροποποιούν και το γλωσσικό μας κώδικα με συγκεκριμένο στόχο τη χειραγώγηση του λαού και των πολιτών.

      Αυτό όμως που μας απασχολεί στο συγκεκριμένο κείμενο είναι η περιθωριοποίηση – που παραπέμπει με ασφάλεια σε μελλοντική απώλεια – λέξεων με σημαντικό αξιακό φορτίο ουμανισμού. Και αυτό οφείλεται σε απομείωση του πολιτισμού μας, σε απίσχναση της σκέψης, σε έκπτωση του συναισθηματικού μας πλούτου, σε αποδυνάμωση του πνεύματός μας. Ας δούμε χωρίς καμιά διάθεση αξιολόγησης – άλλωστε δεν έχουμε και τη δυνατότητα – μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις. Ας δούμε λέξεις που χρησιμοποιούνται όλο και λιγότερο στην καθημερινή μας ζωή, λέξεις που είναι διαμάντια της ψυχής παντοτινά.

      Αρετή, σεβασμός, ντροπή, μετριοπάθεια, ταπεινοφροσύνη, υποχωρητικότητα, στοχασμός, αυτοκριτική, συμπόνοια, μετάνοια, συγχώρεση και άλλες αυτού του κλίματος δεν κυκλοφορούν στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους αλλά και το πιο σημαντικό δεν εκδηλώνονται με τη μορφή της πράξης. Προφανώς αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά οφείλεται στο γεγονός ότι η υποκουλτούρα του άκρατου εγωισμού, της αλαζονείας, της άμετρης φιλοδοξίας, της εμπορευματοποίησης και της λατρείας του χρήματος έχει υπεραναπτυχθεί με μορφή κακοήθους νεοπλασίας και κρατούσας κοσμοθεωρίας εξορίζοντας πολλά στοιχεία του ανθρωπιστικού πολιτισμού μας.

      Η περιθωριοποίηση τόσο σημαντικών λέξεων διαφαίνεται και από την ελλειμματική μας σχέση με το διάβασμα, αλλά και εντός του αναγνωστικού κόσμου πάλι θα δούμε τη διείσδυση του αγοραίου τρόπου ζωής, της οικονομίστικης θεώρησης αφού τα λεγόμενα ευπώλητα βιβλία είναι βιβλία για να περνάει η ώρα, δεν είναι κλασικά βιβλία ούτε βιβλία ποίησης και φιλοσοφικού στοχασμού, ενώ και τα επιστημονικά βιβλία διαβάζονται πρωτίστως ή και μοναδικώς με χρησιμοθηρική αντίληψη για την επαγγελματική μας ανέλιξη. Αλλά η ιστορία είναι αμείλικτη. Κάθε φορά που μια κοινωνία περιθωριοποιεί το ουμανιστικό αξιακό στερέωμά της βαδίζει νομοτελειακά σε δρόμους παρακμής. Τότε βιώνει μια κρίση του Πνεύματος.

      Ας αναρωτηθούμε λοιπόν για τη λεξιπενία της νεολαίας. Μήπως προέρχεται από προηγούμενη δική μας πολιτισμική υποχώρηση; Οι λέξεις δεν είναι για να φωλιάζουν στα λεξικά. Ή τις έχουμε ανάγκη και εκφράζουν το νόημα της ζωής μας και τα όνειρά μας ή τις εγκαταλείπουμε και αναρωτιόμαστε για το πώς συμβαίνει σαν να πρόκειται για κάποιο μεταφυσικό συμβάν. Όταν χάνονται λέξεις με διαχρονική πορεία και με περιεχόμενο που εκδηλώνουν την ουσία της ζωής, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι χάνεται ένα μέρος της ψυχής μας, του εαυτού μας. Αν συμβεί αυτό, κάτι μπορεί να αλλάξει…

*Ο Νίκος Τσούλιας είναι πρώην πρόεδρος της ΟΛΜΕ