Κωνσταντίνου Χαράλαμπος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων-Αντιπρόεδρος Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος
Καταρχάς, όταν προσεγγίζει κανείς ένα συγκεκριμένο και, μάλιστα, σύνθετο κοινωνικό ζήτημα, οφείλει να λάβει υπόψη του το συνολικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται αυτό. Στην προκειμένη περίπτωση, θα μας απασχολήσει το ερώτημα: Ποια σχέση έχουν οι καταλήψεις των σχολείων με τις κοινωνικές αξίες, τις νόρμες (κανόνες) και τις πρακτικές, με τις οποίες διαπαιδαγωγείται και κοινωνικοποιείται ο μαθητής στην οικογένεια, το σχολείο και, ευρύτερα, στην κοινωνία;
Ξεκινάμε με την παιδαγωγική παραδοχή ότι η διαμόρφωση της πληρότητας στην επικοινωνία και πράξη και, γενικότερα, της προσωπικότητας κάθε ατόμου συνιστά δημιούργημα της επιρροής, κυρίως, του περιβαλλοντικού παράγοντα. Πιο ειδικά και πρακτικά, το κάθε άτομο διαμορφώνει την κοινωνική του συμπεριφορά μέσα από τις πληροφορίες, τις γνώσεις, τις εμπειρίες και, γενικά, τις επιρροές που δέχεται από τους γονείς, τα αδέρφια, τους εκπαιδευτικούς, τους συμμαθητές και, συνολικά, μέσα από την αλληλεπίδρασή του με το κοινωνικό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει, τελικά, ότι η οικογένεια, το σχολείο και, γενικότερα, η κοινωνία, στο πέρασμα του χρόνου, έχουν διαμορφώσει τη δική τους κουλτούρα, μέσα από την αλληλεπίδραση που συντελείται ανάμεσά τους, η οποία αποτυπώνεται στη συμπεριφορά των μελών τους.
Στο σημείο αυτό θέλουμε να υπογραμμίσουμε τον καθοριστικό ρόλο της διαπαιδαγώγησης, της μάθησης και της κοινωνικοποίησης στο οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικότερα, ο τρόπος που είναι οργανωμένη και λειτουργεί η οικογένεια, οι σχέσεις των μελών της, με ειδική αναφορά στα ερεθίσματα, τα συναισθήματα, τις συνήθειες, τα κίνητρα και τα βιώματα, με τα οποία σε καθημερινή βάση έρχεται αντιμέτωπο το κάθε παιδί, παίζουν καταλυτικό ρόλο στη συμπεριφορά του. Σε επίπεδο σχολείου, η οργάνωση και λειτουργία της σχολικής ζωής και η παρεχόμενη ποιότητα της παιδείας καθορίζουν σε υψηλό βαθμό την κοινωνική συμπεριφορά του μαθητή, λαμβάνοντας υπόψη ότι το σχολείο είναι επιφορτισμένο να παρέχει στους μαθητές του οργανωμένη και συστηματική μάθηση, αγωγή και κοινωνικοποίηση. Τέλος, και σε ευρύτερο επίπεδο, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο τρόπος που είναι οργανωμένη και λειτουργεί η κοινωνία, από άποψη πολιτισμική, επιστημονική, πολιτική και οικονομική, καθορίζει τους προσανατολισμούς, τις στάσεις, τις αντιλήψεις και τις νοοτροπίες της συμπεριφοράς των μελών της.
Είναι γνωστό ότι η κοινωνική συμβίωση προϋποθέτει έναν ελάχιστο βαθμό συναίνεσης ανάμεσα στα μέλη που απαρτίζουν το κοινωνικό σύστημα. Προϋποθέτει, δηλαδή, επίγνωση πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κανείς σε κάθε περίσταση. Τον συνεκτικό και ρυθμιστικό αυτό ρόλο επιτελούν σε όλα τα κοινωνικά συστήματα οι κοινωνικές αξίες, οι οποίες, συνεπικουρούμενες από τους κανόνες, προσδιορίζουν και προσανατολίζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων, συμβάλλοντας έτσι στη συνέχιση και τη διάρκεια των σχέσεών τους. Με άλλα λόγια, οι κοινωνικές αξίες αποτελούν «ύψιστα κοινωνικά αγαθά», τα οποία η κάθε κοινωνική ομάδα αλλά και το ίδιο το άτομο αξιολογούν και ιεραρχούν με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το πολιτισμικό και μορφωτικό τους επίπεδο, καθώς και τις χωροχρονικές και λοιπές περιστάσεις.
Χωρίς αμφιβολία, οι κανόνες χρησιμοποιούνται ως κριτήρια, τα οποία βοηθούν το άτομο να ερμηνεύσει και να αξιολογήσει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά και στη συνέχεια να την διευθετήσει. H πράξη από μόνη της δεν είναι καλή ή κακή, κανονική ή μη κανονική, σωστή ή λάθος. Για να αποκτήσει οποιοδήποτε νόημα, θα πρέπει να ενταχθεί σε ένα σημασιολογικό πλαίσιο, προσδιορισμένο από τον χρόνο, τον τόπο, την οργάνωση και τα πολιτισμικά πρότυπα μιας κοινωνίας, και εκεί να αξιολογηθεί. Σε κάθε περίπτωση, οι κανόνες θέτουν όρια που το άτομο δεν μπορεί να υπερβεί, διαφορετικά θα υποστεί τις συνέπειες της παράβασης. Αυτό σημαίνει ότι τα όρια προσδιορίζουν το πλαίσιο δράσης και αντίδρασης ενός ατόμου. Λειτουργούν, δηλαδή, ως κανόνες του επιτρεπτού και του απαγορευμένου σε κάθε ευνομούμενη κοινωνία. Έτσι, και αναφερόμενοι ιδιαίτερα στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, το παιδί, μέσα από την οριοθέτηση, μαθαίνει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια δεν είναι. Μαθαίνει, επίσης, τις συνέπειες της παράβασης και της υπέρβασης και ότι η εφαρμογή των κανόνων τον προστατεύει από κινδύνους, όταν, βέβαια, κινείται και δραστηριοποιείται στο οριοθετημένο πλαίσιο που προσδιορίζει τη συμπεριφορά του. Για τον λόγο αυτό, τα όρια πρέπει να διατυπώνονται με σαφήνεια, ορθολογική επιχειρηματολογία και θετικό λόγο, να τηρούνται με συνέπεια και σταθερότητα και να χαρακτηρίζονται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα, ανάλογα με τις ηλικιακές και λοιπές ιδιαιτερότητες των παιδιών. Με τη μορφή και το περιεχόμενο αυτό, η εφαρμογή των κανόνων συμβάλλει στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας, της συνευθύνης, της νομιμότητας και της δημοκρατικότητας του ατόμου. Δηλαδή, αξίες και δεξιότητες τις οποίες δεν προάγουν, σε καμία περίπτωση, η ανοχή και η ατιμωρησία της παραβατικότητας.
Η παραδοχή αυτή ισχύει, ειδικότερα, και για την περίπτωση των καταλήψεων των σχολείων, οι οποίες, αναμφίβολα, εντάσσονται στην κατηγορία των ακραίων μορφών δράσης των μαθητών και οι οποίες, σε αυτή την κρίσιμη περίσταση και χωρίς την τήρηση των αναγκαίων αποστάσεων μεταξύ τους και τη χρήση της μάσκας, θέτουν σε πολύ σοβαρό κίνδυνο την προστασία της υγείας τους. Οι μαθητές δεν έχουν εξοικειωθεί με την πρακτική ότι πρώτα εξαντλούμε τα περιθώρια του ουσιαστικού διαλόγου, ο οποίος βασίζεται στα ορθολογικά επιχειρήματα και τον τεκμηριωμένο λόγο και, ακολούθως, προβαίνουμε σε άλλες πιο δραστικές ενέργειες.
Αναφορικά με τη λειτουργία και την εφαρμογή των κανόνων, στο πλαίσιο της σχολικής πραγματικότητας, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ναι μεν θεσμικά λειτουργεί εσωτερικός κανονισμός της σχολικής μονάδας, αλλά θα προτείναμε, για να είναι λειτουργικός και αποτελεσματικός, να συνιστά προϊόν ουσιαστικής συνεργασίας της πολιτείας, των εκπαιδευτικών, των γονέων και, ανάλογα με την ηλικία τους, των μαθητών. Να αποτελεί, δηλαδή, ένα είδος παιδαγωγικού συμβολαίου μεταξύ τους. Εκτιμάμε ότι η θέσπιση και η λειτουργία ενός λειτουργικού εσωτερικού κανονισμού, στον οποίο θα περιγράφονται και θα εφαρμόζονται στην πράξη τα δικαιώματα, οι υποχρεώσεις, οι κανόνες συμπεριφοράς και οι συνέπειες παράβασής τους, θα περιόριζε ή και θα απέτρεπε σε σημαντικό βαθμό τα κρούσματα ανομίας, παραβατικότητας, καταλήψεων, βανδαλισμών και καταστροφών της δημόσιας περιουσίας σε κάθε σχολική μονάδα. Παράλληλα θα εξοικείωνε, δηλαδή θα διαπαιδαγωγούσε και κοινωνικοποιούσε τους μαθητές με την εφαρμογή των κανόνων και τη νομιμότητα.
Κάθε κοινωνία, μικρή ή μεγάλη, καθιερώνει σε κάθε εποχή εκείνες τις αξίες που ανταποκρίνονται στο επίπεδο ανάπτυξής της και στο είδος των αναγκών της σε μια δεδομένη στιγμή της ιστορικής της εξέλιξης. Έτσι, μέσα από τη σχολική πραγματικότητα μπορούμε να ερμηνεύσουμε και αυτά που ισχύουν στην κοινωνική πραγματικότητα. H αξιολογική διαφοροποίηση ή, ενίοτε, και η σημαντική ή ολική αλλαγή στο σύστημα αξιών και κανόνων, με σημείο αναφοράς τον χρόνο, τις επιστημονικές, τις πολιτικές, τις οικονομικές και, γενικότερα, τις κοινωνικοπολιτισμικές εξελίξεις, έπαιξαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό και την υιοθέτηση των σκοπών του σχολείου ως παιδαγωγικού θεσμού.
Για τον λόγο αυτό, είναι επιβεβλημένη η αναθεώρηση και αξιολόγηση των αναλυτικών προγραμμάτων, του ρόλου της αγωγής και της παιδείας και, ασφαλώς, της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Με άλλα λόγια, είναι αναγκαίο να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στη διαπαιδαγώγηση του μαθητή, ώστε αυτός να διαμορφώσει την απαραίτητη κοινωνική συμπεριφορά, σύμφυτης με τη νομιμότητα, τη δημοκρατικότητα και τη συλλογικότητα. Επιβεβλημένη είναι ακόμη η συλλογική και ουσιαστική προσπάθεια όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων (πολιτείας, κοινωνίας, εκπαιδευτικών, γονέων κ.λπ.), προκειμένου να αναδειχθεί εμφατικά η εκπαιδευτική λειτουργία του σχολείου, ως φορέα παροχής παιδείας και διαμόρφωσης της προσωπικότητας του μαθητή, και, με την έννοια αυτή, να διαφυλαχθεί ο πραγματικός και αναγκαίος θεσμικός ρόλος του προς όφελος των μαθητών και της ίδιας της κοινωνίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου