Του Νίκου Τσούλια*
Πώς γίνεται να επιβάλλεται και τελικά να
κατισχύει μια επιστημονικοφανής έννοια όταν στην ίδια την σύστασή της
έχει αντίφαση και αντινομία; Πώς μπορούμε να μιλάμε για «κοινωνικό
δαρβινισμό», όταν το σημασιολογικό φορτίο του όρου αυτού είναι
καταστατικά λανθασμένο;
Αλλά ας δούμε έναν σχετικό ορισμό από
έγκυρη
ιστοσελίδα, τη Βικιπαίδεια. «Ο κοινωνικός δαρβινισμός αναφέρεται στην
τάση να θεωρούνται οι επιστημονικές θεωρίες του Κάρολου Δαρβίνου περί
φυσικής επιλογής και επιβίωσης του καταλληλότερου εφαρμόσιμες στις
ανθρώπινες κοινωνίες. Επηρεασμένοι από τα γραπτά του Δαρβίνου για τους
μηχανισμούς και τις δυνάμεις που ωθούν την εξέλιξη και τη συνέχεια στη
φύση και συγκεκριμένα στα έμβια όντα, οι θεωρητικοί του Κοινωνικού
Δαρβινισμού πιστεύουν ότι με παρόμοιο τρόπο συγκροτείται και εξελίσσεται
η κοινωνική ζωή. Ο όρος Κοινωνικός Δαρβινισμός εισήχθη στο κοινωνικό
και πολιτικό ευρωπαϊκό προσκήνιο το 1877 όπως προέκυψε από ιδέες του
Τόμας Μάλθους, του Χέρμπερτ Σπένσερ και του Φράνσις Γκάλτον. Αν και δεν
είναι όλοι μεταγενέστεροι του Δαρβίνου, πολλές από τις απόψεις τους
παραπέμπουν προφανώς σε μια κοινωνική διάσταση και εφαρμογή
δαρβινιστικών θεωριών περί της εξέλιξης. Στις Η.Π.Α. η θεωρία διαδόθηκε
το 1944 από τον ιστορικό R. Hofstadter».
Από αυτό το σημείο αρχίζει μια φοβερή αλλοίωση
των θεωριών του Δαρβίνου. Έτσι σιγά – σιγά η έννοια των «καλύτερα
προσαρμοσμένων στη φύση» οργανισμών μετατράπηκε σε «επιβολή των
ισχυρότερων επί των αδύνατων στην κοινωνία»! Και έτι περαιτέρω, ενώ στη
θεωρία του Δαρβίνου είναι η φύση εκείνη που δρομολογεί το ποιες επιλογές
θα ευνοηθούν χωρίς να έχει κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση αλλά με
εντελώς τυχαίο τρόπο, στον κοινωνικό δαρβινισμό καλείται δήθεν η
κοινωνία να προσδιορίσει με σαφή στόχο κάποια επιλογή όχι της κοινωνίας
αλλά ενός μικρού αριθμού ανθρώπων! Και ποια είναι αυτή; Η επιβολή των
ισχυρότερων οικονομικά επί των ασθενέστερων και η αναπαραγωγή της
κρατούσας κοινωνικής τάξης. Έχει δηλαδή συγκεκριμένη κατεύθυνση και
ορατές στοχεύσεις και δεν είναι καθόλου αθώα.
Πέραν τούτων, η ορολογία του κοινωνικού
δαρβινισμού επιχειρεί να πάρει τη γραφίδα της ιστορίας του ανθρώπου με
λαθροχειρία. Από πού ως πού η κοινωνία των ανθρώπων μπορεί να είναι
αντίγραφο της φύσης; Η ίδια η εμφάνιση της κοινωνίας και του ανθρώπου
συνιστά υπέρβαση του απόλυτα πρότερου «φυσικού σχήματος» της φύσης. Η
φύση, με την εμφάνιση του ανθρώπου και της ιστορίας του έπαψε να είναι η
φύση που ήταν πριν! Υπάρχει και συνέχεια. Οι θιασώτες του λεγόμενου
κοινωνικού δαρβινισμού ξεχνούν ότι στη φύση η επιβολή ενός οργανισμού (ή
ενός είδους) έναντι των άλλων γίνεται συνήθως μόνο και μόνο για τις
ανάγκες επιβίωσης (κάτι που είναι καθολικός νόμος, αλλιώς δεν θα υπήρχε η
ζωή), ενώ στις κοινωνίες, που σχεδιάζουν οι εν λόγω οπαδοί, θα
κατισχύει η επιβολή των οικονομικά ισχυρότερων – χωρίς αυτό να συνιστά
λογική επιβίωσης αλλά μόνο συσσώρευση των φυσικών πόρων στους λίγους και
εξαθλίωση στους πολλούς. Θέλουν ακόμα να ξεχνούν ότι ο άνθρωπος δεν
είναι κυρίως βιολογικό ον αλλά πολιτισμικό και κοινωνικό ον!
Ο Δαρβίνος μίλησε για τον «αγώνα για τη ζωή»
που κάνουν όλοι οι οργανισμοί με βάση την ανεπάρκεια των φυσικών πόρων
στις όποιες περιπτώσεις συμβαίνει αυτό. Αλλά στο πεδίο των σύγχρονων
κοινωνιών δεν υπάρχει καμιά έλλειψη, αλλά καταλήστευση των πόρων και
υπερσυγκέντρωσή τους στα χέρια των λίγων, στα κέντρα της εξουσίας.
Μπορεί να λυπόμαστε όταν βλέπουμε το λιοντάρι να τρώει την αντιλόπη,
αλλά ξεχνάμε ότι το λιοντάρι δεν μπορεί να ζήσει με άλλο τρόπο και ότι
αυτό κάνουν όλοι οι οργανισμοί – από τον άνθρωπο μέχρι τα πιο μικρά
παράσιτα – εκτός από τους φωτοσυνθέτοντες οργανισμούς. Τι σχέση έχει
αυτή η απόλυτα αναγκαία «φυσική λειτουργία» της φύσης με τη βαρβαρότητα
στο εσωτερικό των κοινωνιών που επαγγέλλεται η περί κοινωνικού
δαρβινισμού άποψη; Γιατί σκοτώνονται εκατομμύρια άνθρωποι με τους τόσους
και τόσους πολέμους, τους οποίους επέβαλαν και επιβάλλουν η
αποικιοκρατία, ο ιμπεριαλισμός, τα ισχυρά κέντρα εξουσίας του διεθνούς
κεφαλαίου, οι θρησκείες, τα κράτη, οι πολιτικές της εξουσίας και της
εκμετάλλευσης και της χειραγώγησης του ανθρώπου; Ένα είναι βέβαιο και
αρκεί μια απλή ορθοκριτική ματιά για να αναγνωριστεί. Στην κοινωνία
υπήρχε και υπάρχει φοβερή βαρβαρότητα που την υπερασπίζονται μάλιστα με
χυδαίο τρόπο διάφοροι καλοθελητές, ότι δήθεν αντιγράφουν στη φύση. Στη
φύση δεν υπάρχει βαρβαρότητα˙ υπάρχει μόνο η ίδια η λειτουργία της και
οι επιταγές της που κατατείνουν στη διαιώνιση του φαινομένου της ζωής.
Η πρόκληση λοιπόν που τίθεται είναι απλή. Η
σύγχρονη κοινωνία μπορεί να εξασφαλίσει την πρόοδο γι’ όλους τους
ανθρώπους; Γιατί μόνο έτσι μπορούν να έχουμε φωτεινό και ουμανιστικό
μέλλον. Και αυτός πρέπει να είναι ο αγώνας μας, η δημιουργία ενός
μέλλοντος που θα προάγει την αλληλεγγύη και την αδελφοσύνη, και όχι
αγώνας επιβίωσης!
*Ο Νίκος Τσούλιας είναι πρώην πρόεδρος της ΟΛΜΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου