O ανιστόρητος άνθρωπος είναι αγράμματος άνθρωπος· επικίνδυνος για τον εαυτό του και για τους άλλους
Τ ο μάθημα της ιστορίας πρέπει να
αποκτήσει κεντρική θέση στο σημερινό σχολείο. Η μεταρρύθμιση συνεπάγεται
αλλαγή περιεχομένου, διδακτικών μέσων και νοοτροπίας.Δεν
ξέρω πού το πάει η σημερινή κυβέρνηση σχετικά με τη μεταρρύθμιση του
μαθήματος της ιστορίας, πιστεύω όμως ότι η αριστερά δεν δικαιούται να
διαμαρτύρεται: έχει την ευθύνη της αποτυχίας του σημερινού σχολείου και
της γενικής αγραμματοσύνης. Όσο για το μάθημα της ιστορίας, χρειάζεται
ριζική αναδημιουργία· απαιτεί ευρύτερη και βαθύτερη παρέμβαση από τη
«μεταρρύθμιση». Οι μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 1960-70, μερικές από
τις οποίες ήταν επαναστατικές –και στις οποίες είμαστε προσκολλημένοι–
δεν ευνόησαν τη μάθηση· αντιθέτως, μαζί με άλλους παράγοντες
(κοινωνικούς και δημογραφικούς) υποβίβασαν την ποιότητα του δημόσιου
σχολείου.
Μέχρι τη δεκαετία του 1970
τη διδακτική της ιστορίας συνιστούσαν μια σειρά από ηρωικές και ταυτοτικές αφηγήσεις: ο μαθητής απομνημόνευε χρονολογίες και περιγραφές μαχών· δεν ετίθετο ζήτημα διεπιστημονικότητας ή κριτικής σκέψης. Αργότερα, η διδαχή της ιστορίας εξελίχθηκε σε ελεύθερη συζήτηση, η οποία δεν ήταν «ελεύθερη»· την καθοδηγούσε ο εκάστοτε δάσκαλος, που, σε πολλές περιπτώσεις, έκανε κομματική προπαγάνδα. Πολλοί στρατευμένοι καθηγητές μιμούνται, ανεπίγνωστα, τη Μις Μπρόντι της Mύριελ Σπαρκ (που θαύμαζε τον Μουσολίνι και ξεχώριζε τις μαθήτριές της σε «εσώτερο» και «εξώτερο» κύκλο) και τον επίσης μυθοπλαστικό Τζον Κίτινγκ στον «Κύκλο των χαμένων ποιητών»: ο Τζον Κίτινγκ ενθάρρυνε τους σπουδαστές να σχίσουν το βιβλίο της ποίησης. Ωραία παιδαγωγική... Έτσι, από την εθνικιστική ξύλινη γλώσσα περάσαμε σ’ ένα σχολικό ιδίωμα, όχι λιγότερο ξύλινο, που οξύνει τα κοινωνικά προβλήματα, που τα «προλαβαίνει» (να πώς ο αντιρατσισμός επιδεινώνει τον ρατσισμό) και που εμφανίζεται ως γλώσσα της καρδιάς, των καλών αισθημάτων.
Η διδακτική της ιστορίας επλήγη από το γενικότερο περιβάλλον των προπαγανδιστικών ΜΜΕ, καθώς και από τον μη σεβασμό του σχολείου στο οποίο επί χρόνια γίνονταν καταλήψεις, βανδαλισμοί και κατασκευή πολιτικάντηδων του μέλλοντος. Το μάθημα ταυτίστηκε με την κοινωνιολογία και εκφυλίστηκε σε λαϊκιστική προπαγάνδα, αλλά ο ελληνικός επαρχιωτισμός και ο εθνοκεντρισμός άντεξαν στον χρόνο και παρέμειναν χαρακτηριστικό των νεότερων γενεών. Η κατάργηση του κύρους του καθηγητή και η ανάδυση του Τζον Κίτινγκ - σχίστε τα βιβλία δεν έφερε επανάσταση στον τρόπο αντίληψης της ιστορίας, αλλά ενίσχυσε τον κομφορμισμό, την ενιαία σκέψη και τον μανιχαϊσμό· κοντολογίς, επέβαλε την ηγεμονία μιας μοναδικής ιστορικής αλήθειας στη βάση της αμάθειας και των στερεοτύπων.
Εξ όλων αυτών προκύπτει η ανάγκη για τη μεταρρύθμιση και δεν θα είχα αντίρρηση για μια διδακτική εθνικού μυθιστορήματος που να ευνοεί την κοινωνική συνοχή και να δημιουργεί αποδοχή του παρελθόντος και αισιοδοξία για το μέλλον. Υπάρχουν ωστόσο πολλές παγίδες. Το γαλλικό υπόδειγμα κατά το οποίο στο σχολείο η ιστορία της αποικιοκρατίας διδάσκεται ως έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας είναι λανθασμένο και έχει δραματικές συνέπειες στην κοινωνική συνοχή: στο σχολείο δεν μαθαίνουμε την «αλήθεια»· μαθαίνουμε πώς να μαθαίνουμε την αλήθεια – η οποία είναι, έτσι κι αλλιώς, ολισθηρή. Επιπροσθέτως, η ειδική σχέση με τη χώρα όπου έχουμε γεννηθεί και μεγαλώσει είναι αναπόφευκτη και, όπως είναι φυσικό, ο πατριωτισμός της μίας χώρας προϋποθέτει και συμβαδίζει με τον πατριωτισμό της άλλης: είναι σχεδόν αδύνατο να είμαστε διεθνιστές σε έναν κόσμο με ξεχωριστές εθνικιστικές αφηγήσεις. Αλλά, αν η ιστορία παρουσιάζεται σαν μια ταινία δράσης με Καλούς και Κακούς ή αν καλλιεργούνται ψευδαισθήσεις ελληνικού εξαιρετισμού, τότε θα οπισθοδρομήσουμε.
Ο στόχος είναι το μάθημα της ιστορίας να αποκτήσει κεντρική θέση στο σημερινό σχολείο: ο ανιστόρητος άνθρωπος είναι αγράμματος άνθρωπος· επικίνδυνος για τον εαυτό του και για τους άλλους. Χρειάζεται, φυσικά, αλλαγή εγχειριδίων –μια καθόλου απλή υπόθεση– και επιμόρφωση καθηγητών σε καινούργιους κανόνες διδασκαλίας χωρίς πολιτικολογία, χωρίς, εντέλει, άσκηση εξουσίας πάνω στα παιδιά. Το στοίχημα του μαθήματος δεν θα έπρεπε να είναι η συγκρότηση «εθνικής συνείδησης», αλλά η αφήγηση της ανθρώπινης κωμωδίας. Μέσα από τη σύνθεση ενός τοπικού και παγκόσμιου αφηγήματος που να έχει ενδιαφέρον, χιούμορ (ο Αστερίξ, ο Ιζνογκούντ, ο Τσιφόρος κι ο Βάρναλης είναι χρησιμότεροι από οποιοδήποτε σχολικό βιβλίο), σαρκασμό, αυτοσαρκασμό, πολλαπλές ταυτότητες, αγάπη και κατανόηση για τον άνθρωπο, ίσως συγκροτηθεί, με δική του πρωτοβουλία, η συνείδηση του νέου ανθρώπου με στοιχειώδεις ηθικές αρχές και στοιχειωδώς καλή ψυχική υγεία.
Αλλά για να διδάσκουμε έτσι την ιστορία πρέπει εμείς οι ίδιοι, οι ενήλικες, να καταλάβουμε ότι το μάθημα δεν είναι ευκαιρία δημιουργίας και αναμόχλευσης εθνικών και φυλετικών παθών, αλλά αφήγηση, παραμύθι, για το πώς φτάσαμε στο παρόν, τι λάθη κάναμε και κυρίως τι κάναμε σωστά. Ένα παράδειγμα από την πολύπαθη αμερικανική παιδεία είναι ο Μήνας της Μαύρης Ιστορίας στη διάρκεια του οποίου τα παιδιά, αφροαμερικανάκια και μη, διδάσκονται, αναλόγως του εκάστοτε καθηγητή, είτε τα περί της τεράστιας συμβολής των Μαύρων στον αμερικανικό πολιτισμό, είτε τα περί δουλοκτησίας και των βασάνων του ρατσισμού. Ο στόχος του Μήνα Μαύρης Ιστορίας είναι, ή θα έπρεπε να είναι, η ενημέρωση για όσα συνέβησαν με τέτοιο τρόπο ώστε οι Αφροαμερικανοί να μη νιώθουν θύματα, αλλά αντιθέτως να είναι ακρούντως υπερήφανοι ώστε να προωθείται η συμφιλίωση, το αίσθημα της κοινότητας. Υπό αυτή την έννοια, ο καλός καθηγητής πρέπει να βρίσκει μια ισορροπία μεταξύ της λήθης και της επίμονης, οδυνηρής μνήμης, αναδεικνύοντας τις φωτεινές πλευρές: διδάσκοντας την ιστορία του ανθρώπου και φτάνοντας στην εθνική ιστορία, λίγος εξωραϊσμός δεν βλάπτει. Ως ενήλικες οφείλουμε να σκηνοθετούμε έναν καλό κόσμο, όχι να εμφυσάμε στα παιδιά μισανθρωπικές ιδέες, «ο κόσμος είναι κακός», «αγωνιστείτε» κτλ. Δεν είναι, νομίζω, καλή αρχή για τη ζωή.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση συνεπάγεται, εκτός από αλλαγή περιεχομένου, αλλαγή διδακτικών μέσων, αλλαγή νοοτροπίας: έχουμε μείνει πάρα πολύ πίσω· λιγοστοί καθηγητές χρησιμοποιούν εικόνες και τεχνολογία για να κάνουν το μάθημά τους – ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός και η έλλειψη τεχνολογικών πρωτοβουλιών όχι μόνο δυσχεραίνουν τη μάθηση αλλά υπογραμμίζουν το χάσμα των γενεών. Εξάλλου, λιγοστοί είναι εκείνοι που, αποφοιτώντας από ένα ΑΕΙ, μπορούν να διδάξουν στο σχολείο. Στο τρελό ελληνικό σύστημα, ο απόφοιτος μιας σχολής καλείται να διδάξει, χωρίς ουσιαστική επιμόρφωση, όσα κουτσοέμαθε σε τέσσερα χρονάκια.
Το να πιάσουμε την ιστορία από την αρχή του Homo sapiens και να αφηγηθούμε τη μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια, το ιστορικό συνεχές οριζοντίως και καθέτως, χρειάζεται μέθοδο –επαγωγή από το γενικό (κόσμος), στο ειδικό (Ευρώπη, το χωριό μας· Ελλάδα, το σπίτι μας)–, χρειάζεται σύνδεση με άλλες επιστήμες (τη γεωγραφία, την πολιτική, την οικονομία) και τη δυνατότητα να θέτουμε προτεραιότητες: αν το καλοσκεφτούμε, η ποίηση του Μπάιρον έχει περισσότερη σπουδαιότητα από τον φιλελληνισμό του. Κάπως έτσι νομίζω ότι πρέπει να προχωρήσουμε αν θέλουμε να προχωρήσουμε.
Μέχρι τη δεκαετία του 1970
τη διδακτική της ιστορίας συνιστούσαν μια σειρά από ηρωικές και ταυτοτικές αφηγήσεις: ο μαθητής απομνημόνευε χρονολογίες και περιγραφές μαχών· δεν ετίθετο ζήτημα διεπιστημονικότητας ή κριτικής σκέψης. Αργότερα, η διδαχή της ιστορίας εξελίχθηκε σε ελεύθερη συζήτηση, η οποία δεν ήταν «ελεύθερη»· την καθοδηγούσε ο εκάστοτε δάσκαλος, που, σε πολλές περιπτώσεις, έκανε κομματική προπαγάνδα. Πολλοί στρατευμένοι καθηγητές μιμούνται, ανεπίγνωστα, τη Μις Μπρόντι της Mύριελ Σπαρκ (που θαύμαζε τον Μουσολίνι και ξεχώριζε τις μαθήτριές της σε «εσώτερο» και «εξώτερο» κύκλο) και τον επίσης μυθοπλαστικό Τζον Κίτινγκ στον «Κύκλο των χαμένων ποιητών»: ο Τζον Κίτινγκ ενθάρρυνε τους σπουδαστές να σχίσουν το βιβλίο της ποίησης. Ωραία παιδαγωγική... Έτσι, από την εθνικιστική ξύλινη γλώσσα περάσαμε σ’ ένα σχολικό ιδίωμα, όχι λιγότερο ξύλινο, που οξύνει τα κοινωνικά προβλήματα, που τα «προλαβαίνει» (να πώς ο αντιρατσισμός επιδεινώνει τον ρατσισμό) και που εμφανίζεται ως γλώσσα της καρδιάς, των καλών αισθημάτων.
Η διδακτική της ιστορίας επλήγη από το γενικότερο περιβάλλον των προπαγανδιστικών ΜΜΕ, καθώς και από τον μη σεβασμό του σχολείου στο οποίο επί χρόνια γίνονταν καταλήψεις, βανδαλισμοί και κατασκευή πολιτικάντηδων του μέλλοντος. Το μάθημα ταυτίστηκε με την κοινωνιολογία και εκφυλίστηκε σε λαϊκιστική προπαγάνδα, αλλά ο ελληνικός επαρχιωτισμός και ο εθνοκεντρισμός άντεξαν στον χρόνο και παρέμειναν χαρακτηριστικό των νεότερων γενεών. Η κατάργηση του κύρους του καθηγητή και η ανάδυση του Τζον Κίτινγκ - σχίστε τα βιβλία δεν έφερε επανάσταση στον τρόπο αντίληψης της ιστορίας, αλλά ενίσχυσε τον κομφορμισμό, την ενιαία σκέψη και τον μανιχαϊσμό· κοντολογίς, επέβαλε την ηγεμονία μιας μοναδικής ιστορικής αλήθειας στη βάση της αμάθειας και των στερεοτύπων.
Εξ όλων αυτών προκύπτει η ανάγκη για τη μεταρρύθμιση και δεν θα είχα αντίρρηση για μια διδακτική εθνικού μυθιστορήματος που να ευνοεί την κοινωνική συνοχή και να δημιουργεί αποδοχή του παρελθόντος και αισιοδοξία για το μέλλον. Υπάρχουν ωστόσο πολλές παγίδες. Το γαλλικό υπόδειγμα κατά το οποίο στο σχολείο η ιστορία της αποικιοκρατίας διδάσκεται ως έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας είναι λανθασμένο και έχει δραματικές συνέπειες στην κοινωνική συνοχή: στο σχολείο δεν μαθαίνουμε την «αλήθεια»· μαθαίνουμε πώς να μαθαίνουμε την αλήθεια – η οποία είναι, έτσι κι αλλιώς, ολισθηρή. Επιπροσθέτως, η ειδική σχέση με τη χώρα όπου έχουμε γεννηθεί και μεγαλώσει είναι αναπόφευκτη και, όπως είναι φυσικό, ο πατριωτισμός της μίας χώρας προϋποθέτει και συμβαδίζει με τον πατριωτισμό της άλλης: είναι σχεδόν αδύνατο να είμαστε διεθνιστές σε έναν κόσμο με ξεχωριστές εθνικιστικές αφηγήσεις. Αλλά, αν η ιστορία παρουσιάζεται σαν μια ταινία δράσης με Καλούς και Κακούς ή αν καλλιεργούνται ψευδαισθήσεις ελληνικού εξαιρετισμού, τότε θα οπισθοδρομήσουμε.
Ο στόχος είναι το μάθημα της ιστορίας να αποκτήσει κεντρική θέση στο σημερινό σχολείο: ο ανιστόρητος άνθρωπος είναι αγράμματος άνθρωπος· επικίνδυνος για τον εαυτό του και για τους άλλους. Χρειάζεται, φυσικά, αλλαγή εγχειριδίων –μια καθόλου απλή υπόθεση– και επιμόρφωση καθηγητών σε καινούργιους κανόνες διδασκαλίας χωρίς πολιτικολογία, χωρίς, εντέλει, άσκηση εξουσίας πάνω στα παιδιά. Το στοίχημα του μαθήματος δεν θα έπρεπε να είναι η συγκρότηση «εθνικής συνείδησης», αλλά η αφήγηση της ανθρώπινης κωμωδίας. Μέσα από τη σύνθεση ενός τοπικού και παγκόσμιου αφηγήματος που να έχει ενδιαφέρον, χιούμορ (ο Αστερίξ, ο Ιζνογκούντ, ο Τσιφόρος κι ο Βάρναλης είναι χρησιμότεροι από οποιοδήποτε σχολικό βιβλίο), σαρκασμό, αυτοσαρκασμό, πολλαπλές ταυτότητες, αγάπη και κατανόηση για τον άνθρωπο, ίσως συγκροτηθεί, με δική του πρωτοβουλία, η συνείδηση του νέου ανθρώπου με στοιχειώδεις ηθικές αρχές και στοιχειωδώς καλή ψυχική υγεία.
Αλλά για να διδάσκουμε έτσι την ιστορία πρέπει εμείς οι ίδιοι, οι ενήλικες, να καταλάβουμε ότι το μάθημα δεν είναι ευκαιρία δημιουργίας και αναμόχλευσης εθνικών και φυλετικών παθών, αλλά αφήγηση, παραμύθι, για το πώς φτάσαμε στο παρόν, τι λάθη κάναμε και κυρίως τι κάναμε σωστά. Ένα παράδειγμα από την πολύπαθη αμερικανική παιδεία είναι ο Μήνας της Μαύρης Ιστορίας στη διάρκεια του οποίου τα παιδιά, αφροαμερικανάκια και μη, διδάσκονται, αναλόγως του εκάστοτε καθηγητή, είτε τα περί της τεράστιας συμβολής των Μαύρων στον αμερικανικό πολιτισμό, είτε τα περί δουλοκτησίας και των βασάνων του ρατσισμού. Ο στόχος του Μήνα Μαύρης Ιστορίας είναι, ή θα έπρεπε να είναι, η ενημέρωση για όσα συνέβησαν με τέτοιο τρόπο ώστε οι Αφροαμερικανοί να μη νιώθουν θύματα, αλλά αντιθέτως να είναι ακρούντως υπερήφανοι ώστε να προωθείται η συμφιλίωση, το αίσθημα της κοινότητας. Υπό αυτή την έννοια, ο καλός καθηγητής πρέπει να βρίσκει μια ισορροπία μεταξύ της λήθης και της επίμονης, οδυνηρής μνήμης, αναδεικνύοντας τις φωτεινές πλευρές: διδάσκοντας την ιστορία του ανθρώπου και φτάνοντας στην εθνική ιστορία, λίγος εξωραϊσμός δεν βλάπτει. Ως ενήλικες οφείλουμε να σκηνοθετούμε έναν καλό κόσμο, όχι να εμφυσάμε στα παιδιά μισανθρωπικές ιδέες, «ο κόσμος είναι κακός», «αγωνιστείτε» κτλ. Δεν είναι, νομίζω, καλή αρχή για τη ζωή.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση συνεπάγεται, εκτός από αλλαγή περιεχομένου, αλλαγή διδακτικών μέσων, αλλαγή νοοτροπίας: έχουμε μείνει πάρα πολύ πίσω· λιγοστοί καθηγητές χρησιμοποιούν εικόνες και τεχνολογία για να κάνουν το μάθημά τους – ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός και η έλλειψη τεχνολογικών πρωτοβουλιών όχι μόνο δυσχεραίνουν τη μάθηση αλλά υπογραμμίζουν το χάσμα των γενεών. Εξάλλου, λιγοστοί είναι εκείνοι που, αποφοιτώντας από ένα ΑΕΙ, μπορούν να διδάξουν στο σχολείο. Στο τρελό ελληνικό σύστημα, ο απόφοιτος μιας σχολής καλείται να διδάξει, χωρίς ουσιαστική επιμόρφωση, όσα κουτσοέμαθε σε τέσσερα χρονάκια.
Το να πιάσουμε την ιστορία από την αρχή του Homo sapiens και να αφηγηθούμε τη μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια, το ιστορικό συνεχές οριζοντίως και καθέτως, χρειάζεται μέθοδο –επαγωγή από το γενικό (κόσμος), στο ειδικό (Ευρώπη, το χωριό μας· Ελλάδα, το σπίτι μας)–, χρειάζεται σύνδεση με άλλες επιστήμες (τη γεωγραφία, την πολιτική, την οικονομία) και τη δυνατότητα να θέτουμε προτεραιότητες: αν το καλοσκεφτούμε, η ποίηση του Μπάιρον έχει περισσότερη σπουδαιότητα από τον φιλελληνισμό του. Κάπως έτσι νομίζω ότι πρέπει να προχωρήσουμε αν θέλουμε να προχωρήσουμε.
ΠΗΓΗ: 
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου