Του Γιάννη Σταύρου*
Οποιοδήποτε σύστημα αξιολόγησης – ή και άλλων εκπαιδευτικών αλλαγών – εντάσσεται και ερμηνεύεται στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο για το οποίο θεσπίστηκε και το οποίο καλείται να υπηρετήσει. Κατά γενική ομολογία το πλαίσιο που διαμορφώνεται στην κοινωνία μας και στην εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα αρνητικό (αφαίρεση δικαιωμάτων, περικοπές προσωπικού, υποχρηματοδότηση, συμπτύξεις σχολείων-τμημάτων, ανταγωνισμός, διαρκείς εξετάσεις, αριστεία κλπ.). Αυτό το νέο περιβάλλον καλείται το σχολείο και ο εκπαιδευτικός να υπηρετήσει και επομένως η αξιολόγηση εντασσόμενη σε αυτό το πλαίσιο λειτουργεί επικουρικά και ενισχυτικά ως προς αυτό.
Ο ρόλος των σχολικών συμβούλων σε ένα τέτοιο περιβάλλον μεταλλάσσεται ραγδαία καθώς αυτοί μετατρέπονται από επιστημονικοί συνεργάτες-σύμβουλοι των εκπαιδευτικών σε ελεγκτές-αξιολογητές-επιθεωρητές. Γι’ αυτό και στις τάξεις των σχ. συμβούλων καταγράφεται έντονος προβληματισμός ο οποίος εκφράζεται με επιφυλάξεις, αντιρρήσεις ή/και αντιδράσεις, άλλοτε ανοιχτά (δημοσιεύσεις) άλλοτε ζωντανά σε διάφορες συναντήσεις. Ωστόσο δεν βρήκε συλλογική έκφραση από τα επιστημονικά και συνδικαλιστικά όργανα καθώς ούτε η Πανελλήνια Ένωση Σχολικών Συμβούλων (ΠΕΣΣ) ούτε οι συνδικαλιστικές ομοσπονδίες (ΔΟΕ-ΟΛΜΕ) είχαν ξεκάθαρη θέση ως προς τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν οι σχολικοί σύμβουλοι. Η ΠΕΣΣ, εξάλλου, πριν λίγες μέρες με απόφαση του Δ.Σ. τάχθηκε κατ’ αρχήν θετικά για την αξιολόγηση, προτείνοντας γενικά βελτιώσεις στο Π.Δ.152. Το πώς και κάτω από ποιες συνθήκες πάρθηκε αυτή η απόφαση όπως και το αν και πόσο αυτή αντιστοιχεί με τις διαθέσεις των σχολικών συμβούλων είναι μερικά από τα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση.
Οι απόψεις των σχολικών συμβούλων που ως τώρα έχουν δημοσιευτεί - είτε ατομικά είτε ομαδικά - έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: επικρίνουν - και καλώς - το ΠΔ 152 κυρίως σε ότι αφορά στην αξιοποίηση του αποτελέσματος της αξιολόγησης, καθώς και στην μετατροπή του ρόλου του σχολικού συμβούλου. Δεν αμφισβητούν όμως αυτή καθ’ αυτή την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού. Πρέπει, ωστόσο, να γίνει σαφές ότι ακόμα κι αν αποσυνδεθεί η αξιολόγηση από την βαθμολογική – μισθολογική εξέλιξη και τις απολύσεις, ο επιθεωρητισμός θα παραμείνει, δεν αναιρείται. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού εισάγεται ανεξάρτητα από την διαχείριση του αποτελέσματός της. Με άλλα λόγια ο αξιολογητής θα ακολουθεί όλο το πλαίσιο της αξιολόγησης (αξιολογική περίοδος, ενημέρωση αξιολογούμενου, παρακολούθηση διδασκαλιών, αξιολόγηση, εκθέσεις κλπ.) ανεξάρτητα από το πώς αυτή θα αξιοποιηθεί. Τον σχολικό σύμβουλο που γνωρίσαμε να τον ξεχάσουμε, ακόμα κι αν, προσωρινά, κρατήσει τον τίτλο. Δεν μπορεί να είναι σύμβουλος και αξιολογητής παράλληλα.
Το ΠΔ 152 δεν μπορεί να βελτιωθεί. Εντάσσεται σε μια φιλοσοφία και υπηρετεί ένα μοντέλο ξένο και αποκρουστικό στην ελληνική εκπαίδευση, πρωτόγνωρα σκληρό ακόμα και για τα δεδομένα των συντηρητικότερων χωρών της Δύσης. Μετατρέπει τον σχολικό σύμβουλο σε τιμωρό, αλλοιώνει τη βάση της συνεργασίας, την ουσία, τη φύση του ρόλου και του έργου των σχολικών συμβούλων. Ανατρέπει την απαραίτητη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ εκπαιδευτικού και σχολικού συμβούλου με καταστρεπτικές συνέπειες για την συνεργασία, την εμπιστοσύνη, την διασφάλιση παιδαγωγικού κλίματος. Εισάγει στο σχολείο τον ανταγωνισμό, το αλληλοφάγωμα, τις διακρίσεις. Αν εφαρμοστεί θα έχει οικτρά αποτελέσματα. Και τότε θα εμφανιστούν αρκετοί πρόθυμοι για τη … νεκροψία.
Ορισμένες επισημάνσεις:
- Η Αυτοαξιολόγηση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως αυτόνομη διαδικασία καθώς εντάσσεται στην ίδια φιλοσοφία, πηγάζει από τον ίδιο νόμο, είναι μέρος της ατομικής αξιολόγησης. Επομένως κι όσοι ήταν θετικοί ως προς την αυτοαξιολόγηση έχουν πολλούς λόγους τώρα να είναι δισταχτικοί ή αρνητικοί.
- Δεν υπάρχει αξιολόγηση στο “όλον” σύστημα όπως λέγεται ή συστημική αξιολόγηση. Η εκπαιδευτική πολιτική δεν αξιολογείται από τους υπαλλήλους της. Αποτελεί συνειδητή πολιτική επιλογή της εκάστοτε κυβέρνησης η οποία σχετίζεται με τους στόχους της πολιτικής εξουσίας, τον τύπο προσωπικότητας που επιχειρεί να διαμορφώσει μέσα από την εκπαίδευση. Γι' αυτό και η εκπαιδευτική πολιτική δεν μπορεί να αξιολογηθεί όπως - αφελώς - ζητείται αλλά αυτή διαμορφώνεται από την δυναμική και την κατεύθυνση μιας κοινωνίας, από τις αντιπαραθέσεις και τους συσχετισμούς που αναπτύσσονται όπως, εξάλλου, συμβαίνει και με άλλους τομείς της κοινωνίας.
- Η εθελοντική αξιολόγηση, η οποία είναι πιθανό να εφαρμοστεί από Σεπτέμβρη, αποτελεί εφαρμογή της αξιολόγησης. Με εκβιαστικό τρόπο γίνεται εκμετάλλευση της ανάγκης των εκπαιδευτικών να ξεφρακάρουν από την πόρτα της εισόδου στον επόμενο βαθμό. Φαινομενικά ανώδυνη και … δημοκρατική, αλλά χωρίς καμιά αμφιβολία, στο βαθμό που αυτή γίνει αποδεκτή, η γενίκευσή της είναι δεδομένη.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα καλείται ο καθένας (εκπαιδευτικός, δ/ντής, σύμβουλος) να πάρει τις αποφάσεις του. Βεβαίως, υπό προϋποθέσεις, η προσωπική στάση, ιδιαίτερα όταν κανείς είναι ψηλά στην ιεραρχία, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, να γίνει παράδειγμα ικανό να εμπνεύσει, να διαμορφώσει συνθήκες μαζικής αντίδρασης και επομένως ελπίδες ανατροπής. Ωστόσο, παραμένει προσωπική στάση η οποία πηγάζει από την προσωπικότητα, την ιδεολογία, τις ηθικές αξίες του καθενός πιθανόν και από άλλους παράγοντες. Και είναι αλήθεια πως η αξιολόγηση όπως και κάθε αντιδραστική εξέλιξη, δεν ανατρέπεται ατομικά αλλά συλλογικά.
Παρά τις προσπάθειες που έγιναν, αυτό που ακόμα αναζητείται σε επίπεδο σχολικών συμβούλων είναι η συλλογική έκφραση όσων είναι αντίθετοι με την αξιολόγηση, όσων έχουν κοινή οπτική ως προς τις συνέπειες που θα προκύψουν από την εφαρμογή της κι αισθάνονται την ανάγκη να συμβάλλουν στην αποτροπή της. Κι όσο αυτά είναι υπό αναζήτηση τόσο πιεζόμενοι οι σχολικοί σύμβουλοι θα υποχωρούν, θα συμβιβάζονται, θα ενσωματώνονται με αρκετούς όμως να διαφωνούν, να εναντιώνονται, να συγκρούονται, να αρνούνται και γιατί όχι να παραιτούνται. Ας μην θεωρείται, πάντως, δεδομένη τη στάση όλων των Σχολικών Συμβούλων ούτε από την ηγεσία της ΠΕΣΣ ούτε –κυρίως- από το Υπουργείο.
Ραντεβού στα … σχολεία
* Ο Γιάννης Σταύρου είναι Σχολικός Σύμβουλος της Α/θμιας Εκπαίδευσης στο Νομό Θεσπρωτίας
Οποιοδήποτε σύστημα αξιολόγησης – ή και άλλων εκπαιδευτικών αλλαγών – εντάσσεται και ερμηνεύεται στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο για το οποίο θεσπίστηκε και το οποίο καλείται να υπηρετήσει. Κατά γενική ομολογία το πλαίσιο που διαμορφώνεται στην κοινωνία μας και στην εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα αρνητικό (αφαίρεση δικαιωμάτων, περικοπές προσωπικού, υποχρηματοδότηση, συμπτύξεις σχολείων-τμημάτων, ανταγωνισμός, διαρκείς εξετάσεις, αριστεία κλπ.). Αυτό το νέο περιβάλλον καλείται το σχολείο και ο εκπαιδευτικός να υπηρετήσει και επομένως η αξιολόγηση εντασσόμενη σε αυτό το πλαίσιο λειτουργεί επικουρικά και ενισχυτικά ως προς αυτό.
Ο ρόλος των σχολικών συμβούλων σε ένα τέτοιο περιβάλλον μεταλλάσσεται ραγδαία καθώς αυτοί μετατρέπονται από επιστημονικοί συνεργάτες-σύμβουλοι των εκπαιδευτικών σε ελεγκτές-αξιολογητές-επιθεωρητές. Γι’ αυτό και στις τάξεις των σχ. συμβούλων καταγράφεται έντονος προβληματισμός ο οποίος εκφράζεται με επιφυλάξεις, αντιρρήσεις ή/και αντιδράσεις, άλλοτε ανοιχτά (δημοσιεύσεις) άλλοτε ζωντανά σε διάφορες συναντήσεις. Ωστόσο δεν βρήκε συλλογική έκφραση από τα επιστημονικά και συνδικαλιστικά όργανα καθώς ούτε η Πανελλήνια Ένωση Σχολικών Συμβούλων (ΠΕΣΣ) ούτε οι συνδικαλιστικές ομοσπονδίες (ΔΟΕ-ΟΛΜΕ) είχαν ξεκάθαρη θέση ως προς τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν οι σχολικοί σύμβουλοι. Η ΠΕΣΣ, εξάλλου, πριν λίγες μέρες με απόφαση του Δ.Σ. τάχθηκε κατ’ αρχήν θετικά για την αξιολόγηση, προτείνοντας γενικά βελτιώσεις στο Π.Δ.152. Το πώς και κάτω από ποιες συνθήκες πάρθηκε αυτή η απόφαση όπως και το αν και πόσο αυτή αντιστοιχεί με τις διαθέσεις των σχολικών συμβούλων είναι μερικά από τα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση.
Οι απόψεις των σχολικών συμβούλων που ως τώρα έχουν δημοσιευτεί - είτε ατομικά είτε ομαδικά - έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: επικρίνουν - και καλώς - το ΠΔ 152 κυρίως σε ότι αφορά στην αξιοποίηση του αποτελέσματος της αξιολόγησης, καθώς και στην μετατροπή του ρόλου του σχολικού συμβούλου. Δεν αμφισβητούν όμως αυτή καθ’ αυτή την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού. Πρέπει, ωστόσο, να γίνει σαφές ότι ακόμα κι αν αποσυνδεθεί η αξιολόγηση από την βαθμολογική – μισθολογική εξέλιξη και τις απολύσεις, ο επιθεωρητισμός θα παραμείνει, δεν αναιρείται. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού εισάγεται ανεξάρτητα από την διαχείριση του αποτελέσματός της. Με άλλα λόγια ο αξιολογητής θα ακολουθεί όλο το πλαίσιο της αξιολόγησης (αξιολογική περίοδος, ενημέρωση αξιολογούμενου, παρακολούθηση διδασκαλιών, αξιολόγηση, εκθέσεις κλπ.) ανεξάρτητα από το πώς αυτή θα αξιοποιηθεί. Τον σχολικό σύμβουλο που γνωρίσαμε να τον ξεχάσουμε, ακόμα κι αν, προσωρινά, κρατήσει τον τίτλο. Δεν μπορεί να είναι σύμβουλος και αξιολογητής παράλληλα.
Το ΠΔ 152 δεν μπορεί να βελτιωθεί. Εντάσσεται σε μια φιλοσοφία και υπηρετεί ένα μοντέλο ξένο και αποκρουστικό στην ελληνική εκπαίδευση, πρωτόγνωρα σκληρό ακόμα και για τα δεδομένα των συντηρητικότερων χωρών της Δύσης. Μετατρέπει τον σχολικό σύμβουλο σε τιμωρό, αλλοιώνει τη βάση της συνεργασίας, την ουσία, τη φύση του ρόλου και του έργου των σχολικών συμβούλων. Ανατρέπει την απαραίτητη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ εκπαιδευτικού και σχολικού συμβούλου με καταστρεπτικές συνέπειες για την συνεργασία, την εμπιστοσύνη, την διασφάλιση παιδαγωγικού κλίματος. Εισάγει στο σχολείο τον ανταγωνισμό, το αλληλοφάγωμα, τις διακρίσεις. Αν εφαρμοστεί θα έχει οικτρά αποτελέσματα. Και τότε θα εμφανιστούν αρκετοί πρόθυμοι για τη … νεκροψία.
Ορισμένες επισημάνσεις:
- Η Αυτοαξιολόγηση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως αυτόνομη διαδικασία καθώς εντάσσεται στην ίδια φιλοσοφία, πηγάζει από τον ίδιο νόμο, είναι μέρος της ατομικής αξιολόγησης. Επομένως κι όσοι ήταν θετικοί ως προς την αυτοαξιολόγηση έχουν πολλούς λόγους τώρα να είναι δισταχτικοί ή αρνητικοί.
- Δεν υπάρχει αξιολόγηση στο “όλον” σύστημα όπως λέγεται ή συστημική αξιολόγηση. Η εκπαιδευτική πολιτική δεν αξιολογείται από τους υπαλλήλους της. Αποτελεί συνειδητή πολιτική επιλογή της εκάστοτε κυβέρνησης η οποία σχετίζεται με τους στόχους της πολιτικής εξουσίας, τον τύπο προσωπικότητας που επιχειρεί να διαμορφώσει μέσα από την εκπαίδευση. Γι' αυτό και η εκπαιδευτική πολιτική δεν μπορεί να αξιολογηθεί όπως - αφελώς - ζητείται αλλά αυτή διαμορφώνεται από την δυναμική και την κατεύθυνση μιας κοινωνίας, από τις αντιπαραθέσεις και τους συσχετισμούς που αναπτύσσονται όπως, εξάλλου, συμβαίνει και με άλλους τομείς της κοινωνίας.
- Η εθελοντική αξιολόγηση, η οποία είναι πιθανό να εφαρμοστεί από Σεπτέμβρη, αποτελεί εφαρμογή της αξιολόγησης. Με εκβιαστικό τρόπο γίνεται εκμετάλλευση της ανάγκης των εκπαιδευτικών να ξεφρακάρουν από την πόρτα της εισόδου στον επόμενο βαθμό. Φαινομενικά ανώδυνη και … δημοκρατική, αλλά χωρίς καμιά αμφιβολία, στο βαθμό που αυτή γίνει αποδεκτή, η γενίκευσή της είναι δεδομένη.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα καλείται ο καθένας (εκπαιδευτικός, δ/ντής, σύμβουλος) να πάρει τις αποφάσεις του. Βεβαίως, υπό προϋποθέσεις, η προσωπική στάση, ιδιαίτερα όταν κανείς είναι ψηλά στην ιεραρχία, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, να γίνει παράδειγμα ικανό να εμπνεύσει, να διαμορφώσει συνθήκες μαζικής αντίδρασης και επομένως ελπίδες ανατροπής. Ωστόσο, παραμένει προσωπική στάση η οποία πηγάζει από την προσωπικότητα, την ιδεολογία, τις ηθικές αξίες του καθενός πιθανόν και από άλλους παράγοντες. Και είναι αλήθεια πως η αξιολόγηση όπως και κάθε αντιδραστική εξέλιξη, δεν ανατρέπεται ατομικά αλλά συλλογικά.
Παρά τις προσπάθειες που έγιναν, αυτό που ακόμα αναζητείται σε επίπεδο σχολικών συμβούλων είναι η συλλογική έκφραση όσων είναι αντίθετοι με την αξιολόγηση, όσων έχουν κοινή οπτική ως προς τις συνέπειες που θα προκύψουν από την εφαρμογή της κι αισθάνονται την ανάγκη να συμβάλλουν στην αποτροπή της. Κι όσο αυτά είναι υπό αναζήτηση τόσο πιεζόμενοι οι σχολικοί σύμβουλοι θα υποχωρούν, θα συμβιβάζονται, θα ενσωματώνονται με αρκετούς όμως να διαφωνούν, να εναντιώνονται, να συγκρούονται, να αρνούνται και γιατί όχι να παραιτούνται. Ας μην θεωρείται, πάντως, δεδομένη τη στάση όλων των Σχολικών Συμβούλων ούτε από την ηγεσία της ΠΕΣΣ ούτε –κυρίως- από το Υπουργείο.
Ραντεβού στα … σχολεία
* Ο Γιάννης Σταύρου είναι Σχολικός Σύμβουλος της Α/θμιας Εκπαίδευσης στο Νομό Θεσπρωτίας